W listopadowe dni 1918 roku spełniło się marzenie wielu pokoleń Polaków. Ofiara krwi i cierpienia została przyjęta, spełniły się słowa: „Ojczyznę wolną racz nam wrócić Panie.” Wielka, silna i potężna Rzeczpospolita w 1795 roku została rozszarpana przez zaborców. Katastrofa rozbiorów i utrata własnej państwowości nie załamały narodu polskiego, jego wola przetrwania i uparte dążenie do odzyskania niepodległości stały się podstawą do odrodzenia wolnej ojczyzny. Naród pozbawiony własnego państwa, rozdarty przez zaborców, intensywnie wynaradawiany, zachował jednak jedność i tożsamość. Polaków łączył wspólny język, świadomość narodowa, głęboka religijność oraz pragnienie utrzymania tradycji i narodowych obyczajów. W czasach zaborów i niewoli wszystkie pokolenia Polaków prowadziły krwawe wyzwoleńcze walki, które zaszczepiały poczucie własnej godności oraz były świadectwem, że: ”Jeszcze nie zginęła”, ta którą wykreślono z mapy, ale nie wymazano z serc Polaków. Począwszy od wojny 1792 roku prowadzonej w obronie Konstytucji Trzeciego Maja, poprzez Insurekcję Kościuszkowską walki u boku cesarza Napoleona, Powstania: Listopadowe, Krakowskie i Styczniowe, polscy patrioci przypominali światu o istnieniu narodu, który nigdy nie pogodził się z obcym panowaniem.
Juliusz Słowacki pisał:
„Szli krzycząc: „Polska! Polska!” Wtem jednego razu
Chcąc krzyczeć zapomnieli na ustach wyrazu;
Pewni jednak, że Pan Bóg, do synów się przyzna.
Szli dalej krzycząc: „Boże! Ojczyzna! Ojczyzna!”.
Wtem Bóg z Mojżeszowego pokazał się krzaka
Spojrzał na te krzyczące i zapytał: Jaka?”.
W ostatnich latach I dekady XX wieku ukształtowała się w Europie bardzo napięta, konfliktowa sytuacja. Cechowały ją głębokie sprzeczności polityczne, ogromne zbrojenia i dążenia niepodległościowe. Rokowało to wybuch wielkiego konfliktu wojennego, którego rozmiarów nie mogli przewidzieć najwybitniejsi nawet stratedzy i najwięksi mężowie stanu. W roli głównych przeciwników wystąpiły wielkie mocarstwa skupione w dwóch potężnych blokach: Trójprzymierze i Trójporozumienie.
Konfliktowy rozwój sytuacji międzynarodowej budził duże zainteresowanie społeczeństwa polskiego. Wyłoniły się dwie orientacje polityczne. Pierwsza oparta na założeniach sformułowanych przez Romana Dmowskiego i określana jako pasywistyczna. Druga przeciwstawna orientacja na Austro-Węgry, inaczej nazywana aktywistami, przewidywała zjednoczenie ziem polskich z Galicją w ramach monarchii Habsburgów. Z tą koncepcją związany był obóz Józefa Piłsudskiego. Od samego początku swej działalności politycznej i wojskowej reprezentował się Piłsudski jako człowiek owładnięty ideą zbrojnej walki o niepodległość. Przewidywał, że spodziewana wojna przyniesie ogromne wyczerpanie zaborców i koniecznością stanie się posiadanie polskich kadr wojskowych, które pod koniec wojny zdołają odegrać istotną rolę, i że wywalczą upragnioną niepodległość. W ramach przygotowań wojskowych nastąpiło w 1908 powołanie Związku Walki Czynnej, a w 1910 do utworzenia Strzelca w Krakowie i Związku Strzeleckiego we Lwowie. 6 VIII 1914 Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Rosji, a 3 VIII Józef Piłsudski do 74 osobowej grupy „drużyniaków” i 74 „strzelców” w Oleandrach w Krakowie powiedział: „Odtąd nie ma strzelców ani drużyniaków. Wszyscy, co tu jesteście zebrani, jesteście żołnierzami polskimi. Jedynym waszym znakiem jest odtąd orzeł biały”. Po tym przemówieniu wieczorem ze 172 ochotników została utworzona I Kompania Kadrowa. 6 VIII 1914 roku pierwsza kadrowa ruszyła do Królestwa Polskiego w kierunku Kielc. Na obszarze Kielecczyzny zaczął się kształtować swoisty zalążek administracji polskiej. 16 VIII 1914 pojawił się projekt powołania przy armii austro-wegierskiej polskich formacji ochotniczych określanych jako Legiony Polskie. Wysiłek Legionów Polskich był znaczny, walczyły one w różnych teatrach działań wojennych: w Kongresówce i na Litwie, na Wołyniu i w Karpatach. W maju 1915 roku służyło w Legionach 15 tysięcy żołnierzy. Fakty te świadczą niezłomnie, o woli narodu polskiego do wywalczenia sobie szablą niepodległości. Tak myślał Piłsudski mówiąc: „Nie chciałem pozwolić, aby w czasie, gdy na żywym ciele naszej ojczyzny miano wyrąbywać mieczami nowe granice państw i narodów, samych tylko Polaków przy tym brakło. Nie chciałem dopuścić, by na szalach, na które miecze rzucano zabrakło polskiej szabli”.
Wysiłek Polaków w kierunku odzyskania niepodległości i sytuacja na frontach pierwszej wojny światowej sprawiły, że kwestia polska przybrała międzynarodowy charakter. Większość rządów zaczęła się do niej przychylnie ustosunkowywać. W listopadzie 1916 roku Niemcy i Austro-Węgry ogłosiły utworzenie Królestwa Polskiego, aby w ten sposób pozyskać polskiego rekruta do armii. W marcu 1917 roku Rząd Tymczasowy w Rosji oświadczył, że „połączone z Rosją za pomocą unii militarnej państwo polskie tworzyć będzie mocny wał przeciw naciskowi państw centralnych”. Francja w czerwcu 1917 roku zaczęła tworzyć na swym terytorium Armię Polską, a we wrześniu wraz z innymi państwami Ententy uznała Komitet Narodowy Polski za oficjalną reprezentację narodu. We wrześniu 1917 Niemcy i Austro-Węgry utworzyły Radę Regencyjną, mająca sprawować najwyższą władzę do czasu powołania króla. Stanowisko Stanów Zjednoczonych zostało wyrażone w orędziu prezydenta Woodrow Wilsona z 8 stycznia 1918 roku, w którym to orędziu postulat niepodległości Polski stanowił jeden z warunków przyszłego pokoju. Punkt 13 orędzia głosił: „ powinno być utworzone niepodległe państwo polskie, które winno obejmować ziemie zamieszkane przez ludność bezsprzecznie polską, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza; jego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorialna winna być zagwarantowana układem międzynarodowym”.
Na jesieni 1918 roku państwa centralne zaczęły ponosić decydujące klęski. Rozprężenie panujące w państwach zaborczych umożliwiło Polakom zbrojne wystąpienia. Nastąpiły pierwsze udane próby rozbrajania okupantów. Do akcji włączyła się także ludność cywilna. Zbliżało się wskrzeszenie państwa polskiego. Niemal samorzutnie zaczęły powstawać lokalne ośrodki państwowości polskiej w Krakowie, Cieszynie, Lublinie i w Warszawie. 10 listopada 1918 roku uwolniony został z więzienia w Magdeburgu Józef Piłsudski, będący dla znacznej części społeczeństwa uosobieniem ofiarnego patrioty walczącego o niepodległość. Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową i cywilną. Podporządkowały mu się lokalne ośrodki władzy i doszło do utworzenia rządu centralnego w Warszawie. Powstała władza centralna i administracja terenowa. Przeprowadzone zostły
niektóre z zapowiedzianych reform. Spełniły się marzenia Polaków. Po 123- letniej niewoli odrodziła się Rzeczpospolita Polska - suwerenna i niepodległa, a 11 listopada stał się dniem Święta Niepodległości.
Janusz Maciołek