Psychologiczna sylwetka dziecka 8-9 letniego

Pierwsze lata pobytu w szkole są okresem szczególnie istotnym dla dalszego rozwoju dziecka ze względu na pełnione przez szkołę funkcje kształcące, poznawcze, opiekuńczo-wychowawcze i kompensacyjno-korekcyjne, przygotowujące do dalszej edukacji.

Dziecko w wieku 7 lat wkraczające w mury szkolne ma za sobą okres, gdzie dominowała działalność zabawowa. Od tego momentu zmienia się jego codzienny tryb życia, jego rola i zadania jako ucznia. Mimo niewątpliwie istniejących różnic indywidualnych szkoła dzięki systematycznemu nauczaniu, intensyfikacji oddziaływań wychowawczych usiłuje te różnice niwelować, powodując szybkie przeobrażenia w świadomości i osobowości dzieci, szczególnie w sferze umysłowej i społecznej.

Uczeń klasy drugiej ma za sobą okres adaptacji do środowiska szkolnego i na bazie wiadomości i umiejętności zdobytych w poprzednich latach nauki zaczyna intensywnie się rozwijać. Rozwija się też w sferze fizycznej, stąd ogromna potrzeba ruchu i zainteresowanie sportem, który łącznie z zabawami ruchowymi należy do czołowych zainteresowań. Jakość rozwoju fizycznego wpływa bezpośrednio na zachowanie dziecka, decydując o tym, co może robić, i pośrednio oddziałuje na jego postawy w stosunku do siebie i innych, co z kolei ma wpływ na jego dostosowanie psychiczne i społeczne.

Rozwija się mowa, a słownik poszerza gwałtownie w wyniku bezpośredniego nauczania, zdobywanych doświadczeń, lektury, telewizji. Dokonują się zmiany ilościowe i jakościowe, pojawiają się nowe formy wypowiedzi. Do największych osiągnięć należy umiejętność poprawnego, płynnego i wyrazistego czytania głośnego.

W zakresie mowy ustnej dziecko stosuje się do wymagań postawionych przez szkołę. Stara się mówić na polecenie, odpowiadać zwięźle i jasno na podany temat i zgłaszać chęć wypowiedzi. Wymagania narzucone przez szkołę i ustawiczne korygowanie błędów językowych powodują niekiedy zahamowania dziecka w mówieniu. Czasami peszy się, jest mało odważne i pozbawione swobodnej ekspresji słownej.

U dziecka powyżej 8 r.ż. następuje stały, choć nieznaczny przyrost umiejętności posługiwania się zdaniami współrzędnymi i podrzędnymi oraz złożonymi.

Przebywając często w towarzystwie rówieśników, dziecko posługuje się mową uspołecznioną, kieruje rozmowę na tematy zgodne z zainteresowaniami otoczenia, angażuje się w wymianę myśli, zyskując akceptację grupy. Tematy rozmów dotyczą zajęć szkolnych, osobistych doświadczeń, ulubionych zwierząt domowych, sportu, wycieczek, filmu, programu telewizyjnego, komiksu i innych form rozrywki.

Często dziecko 8-9 letnie przechwala się. Upiększa fakty, by stały się barwniejsze, atrakcyjniejsze w celu wywarcia pewnego wrażenia na rówieśnikach i umocnienia swojej pozycji w grupie. Przechwałki dotyczą wartości uznanych w danej grupie, a więc: dóbr materialnych, sprawności, osiągnięć lub statusu rodziny.

Dla zwrócenia na siebie uwagi lub wykazania swojej wyższości pomniejsza znaczenie innych dzieci używając w tym celu przezwisk. Które są także formą chwalenia się. Używa poniżających określeń typu: "idiota", "dureń", "grubas". Dziecko mające poczucie niższości i chcące koncentrować na sobie uwagę często krytykuje innych. Komentuje zachowanie, wygląd, brak wiedzy itp.

Czasami dziecko użala się przed rodzicami, nauczycielami na sposób traktowania przez inne dzieci lub dorosłych i skarży. Skarżenie jest formą krytykowania. Dziecko pragnące akceptacji społecznej unika skarg.

Wszystkie te formy wypowiedzi dziecka są formami aspołecznymi i wywierają szkodliwy wpływ na przystosowania społeczne i psychiczne dziecka.

Elizabeth B. Hurlock przypisuje dziecku 8-9 letniemu "stadium operacji konkretnych" - jest to trzecie stadium rozwoju poznawczego. W tym czasie niejasne, mgliste pojęcia z lat przedszkolnych stają się konkretne i wyraźne. Dzieci już zaczynają myśleć dedukcyjnie, tworzyć pojęcia przestrzeni i czasu oraz kategoryzować przedmioty, zdolne są też do przyjęcia roli innych ludzi, a to prowadzi do lepszego zrozumienia rzeczywistości." Rozumienie opiera się na pojęciach , więc ich rozwój i trafność decydują o poziomie rozumienia. Według E.B. Hurlock pojęcia mają aspekt poznawczy i ten może ulec zmianie pod wpływem informacji, i aspekt afektywny tzn. zabarwienie emocjonalne. Szczególnie trudne do zmiany są pojęcia społeczne i pojęcie własnego ja", gdyż zawierają duży ładunek emocjonalny.

Błędne pojęcia mogą mieć wpływ na postawy dzieci i następnie na ich zachowanie, a tym samym na stosunki społeczne. Pojęcia kształtują się pod wpływem różnych czynników. Najważniejsze z nich to środowisko wychowawcze i kulturowe dziecka. W trosce o dziecko, o zaspokajanie jego potrzeb poznawczych i uczuciowych, stwarzanie sytuacji pobudzających je do działania i myślenia wpływa na prawidłowy rozwój umysłowy dziecka przyczyniając się do wzbogacenia jego wyobrażeń i pojęć o świecie.

Emocje odgrywają ogromną rolę w życiu dziecka, bowiem to ich rozwój wpływa na psychiczne i społeczne dostosowanie się. Dziecko 8-9-letnie pragnąc dostosować się do społecznych oczekiwań i uniknąć nieprzychylnych ocen uczy się kontrolować przejawy strachu, złości, zazdrości czy smutku.

U dziecka w młodszym wieku szkolnym..."przeżycia strachu koncentrują się wokół zagrożeń fantastycznych, nadprzyrodzonych lub odległych, ciemności i związanych z nią tworów wyobraźni, śmierci lub skaleczenia, grzmotów i błyskawic, jak również postaci z opowiadań, oglądanych filmów, komiksów i telewizji.(...) Obawiają się niepowodzenia, ośmieszenia i odróżniania się od innych".

Są to typowe" przeżycia strachu, ale dzieci wykazują różnice indywidualne wypływające głównie z różnic w rozwoju umysłowym i fizycznym.

Złość należy do najbardziej typowych emocji dziecięcych i ..."może być wywołana przez sprzeciwianie się żądaniom, przeszkadzaniu w wykonywanej czynności, ustawicznemu wynajdywaniu błędów, poszturchiwaniu, "pouczanie" lub robieniu niekorzystnych porównań z innymi dziećmi. Często złoszczą się, gdy czują, gdy one same lub ich przyjaciele są niesłusznie łajani lub karani albo, kiedy są lekceważeni, ignorowani lub ośmieszani przez inne dzieci".

Ciekawość to inne uczucie silne odczuwane przez dzieci w tym wieku. Dziecko interesuje się wszystkim, co je otacza i w miarę jak poszerza się jego środowisko, uczucie to potęguje się i nasila w momencie rozpoczęcia nauki szkolnej. Zaspokaja swoją ciekawość poprzez zadawanie pytań i czynności eksploracyjne. Gdy jednak nauczy się czytać, rezygnuje z pytań na rzecz czytania.

Radość - jest to uczucie mniej uzewnętrzniane, ponieważ dziecko nie chce być uważane za niedorosłe". Przyczyny radości tośdobre samopoczucie fizyczne, zaskakujące sytuacje, dowcipy słowne, nagłe i nieoczekiwane hałasy".

Źródłem przyjemności jest również osiąganie celów poprzedzone pokonaniem trudności. Przejawy radości to przede wszystkim śmiech. Dziecko częściej śmieje się przebywając w grupie, ponieważ szczególnie w młodszym wieku szkolnym chce robić to, co robią jego rówieśnicy.

Przejmując wzory postępowania osób dorosłych, które są dla niego autorytetem, dziecko stopniowo dochodzi do uwewnętrznienia narzuconych z zewnątrz reguł postępowania. Uznaje pewne normy nie dlatego, że wymagają tego dorośli, ale dlatego, że samo uznało je za wartościowe.

W tym wieku sądy dziecka cechują się dużą pryncypialnością. Dziecko uważa, że bez względu na sytuację należy podporządkować się regule. Oceny moralne dziecka są wtedy bardzo surowe. Nie uznaje żadnych odstępstw od reguły, nawet kłamstwa w szlachetnych celach.

U dziecka rozwija się również uwaga dowolna: coraz bardziej świadomie koncentruje i podtrzymuje swoją uwagę na treści lekcji, nawet jeśli rodzaj wykonywanych zajęć nie jest dla niego specjalnie ciekawy.

Spostrzeżenia w tym wieku przybierają w tym wieku charakter bardziej analityczny. Dziecko 8-9 letnie potrafi rozpoznać cechy i właściwości danego przedmiotu oraz dostrzegać je w innych, podobnych obiektach. Pod wpływem nauki szkolnej kształtuje się umiejętność uważnego obserwowania przyrody i innych zjawisk otoczenia. Rozwijają się cechy pamięci takie jak: szybkość, trwałość i pojemność. Największe kłopoty sprawia dziecku odszukiwanie i wydobywanie z zasobu pamięciowego tych wiadomości, które są w danej chwili potrzebne, gdyż umiejętność segregowania, klasyfikowania pojęć i informacji nie jest jeszcze rozwinięta. W zapamiętywaniu i przypominaniu coraz bardziej skomplikowanych zagadnień pomaga dziecku kształtująca się pamięć logiczna i pamięć kierowana wolą, czyli dowolna.

Przedstawiając psychologiczną sylwetkę dziecka 8-9 letniego, z całym naciskiem należy podkreślić, że każde dziecko w omawianym okresie jest niepowtarzalną indywidualnością. Stąd pojawia się problem, jak owe indywidualne właściwości, potrzeby, zainteresowania, zdolności i inne cechy psychiczne optymalizować w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Literatura:

  1. K. Duraj-Nowakowa - "Integrowanie edukacji wczesnoszkolnej" M. Żebrowska - "Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży"
  2. E. B. Hurlock - "Rozwój dziecka" M. Przetacznikowa - "Psychologia rozwojowa"


Agata Jakubczyk-Piech