Jak pomóc dziecku w nauce w domu i jak zadbać o jego prawidłowy wypoczynek?

Uczenie się to długi i bardzo skomplikowany proces. Proces uczenia się zachodzi zarówno w szkole jak i w domu. Dom rodzinny jest w dużym stopniu miejscem nauki oraz wypoczynku dziecka. Dziecko uczęszczając do szkoły przyjmuje na siebie obowiązki, podlega pewnym rygorom, otrzymuje promocję z klasy do klasy, ma coraz mniej czasu na zabawę i rozrywkę a coraz więcej obowiązków – pracy. Pracą ucznia jest nauka w szkole, domu, dodatkowa nauka języka obcego, muzyki itp. oraz praca w gospodarstwie domowym. Wykonywanie każdej pracy powoduje zużycie określonej ilości energii, zatem uczeń wypełniając swoje obowiązki również ją wydatkuje. Racjonalne gospodarowanie siłami dziecka, zachowanie odpowiednich proporcji między pracą a wypoczynkiem wpływa na zmniejszenie a nawet uniknięcie niepożądanych zjawisk takich jak: osłabienie organizmu, bóle głowy, nerwowość, szybkie męczenie się, mała odporność na choroby i stres.

W szkole na lekcjach uczniowie uczą się, rozwiązują pod kierunkiem nauczyciela zadania i problemy, samodzielnie zdobywają wytyczone programem wiadomości i umiejętności.

W domu odrabiają zadania domowe, utrwalają wyniesione z lekcji wiadomości i usprawniają je droga ćwiczeń. Pogłębiają i uzupełniają nabytą na lekcji wiedzę oraz samodzielnie przygotowują się do lekcji.

Czas wolny dzieci i młodzieży szkolnej spełnia dwie podstawowe funkcje:

    1) funkcję wypoczynku i rozrywki (rekreacyjna,
    2) funkcję rozwoju osobowości.

Wypoczynek to odprężenie fizyczne i psychiczne po pracy, które jest niezbędne dla organizmu, wpływa na zachowanie biologicznej równowagi. Wypoczynek może być bierny i czynny. Wypoczynek bierny to sen, leżenie, plażowanie, czynny natomiast to różnego rodzaju aktywności np. ćwiczenia gimnastyczne, przejażdżki rowerem, wycieczki, zajęcia sportowe, rozwiązywanie krzyżówek, czytanie książek. Czynności wypoczynkowe – wpływają na odprężenie napięcia nerwowego. Stwarzają poczucie satysfakcji, zadowolenia, dostarczają różnorodnych wrażeń. Celem rozrywki jest zaspokojenie pragnień, wniesienie elementów zmienności w życiu codziennym. Organizacja czasu wolnego powinna być przedmiotem stałego zainteresowanie rodziców, gdyż ma bardzo duży wpływ na prawidłowy rozwój dziecka.

Dzieci są różne, jedne uczą się szybko i szybko zapominają, innym zrozumienie problematyki przychodzi trudniej, ale za to raz wyuczony materiał pamiętają dłużej. Jedne dzieci lepiej pamiętają szczegóły działające na zmysły wzroku (kolory, kształty), a inne działające na zmysł słuchu (dźwięk). Jedne mają zdolności matematyczne, inne artystyczne a jeszcze inne wykazują zdolność do zapamiętywania faktów.

W procesie uczenia się bardzo ważna jest motywacja. Najczęściej spotykanymi powodami do nauki wśród dzieci i młodzieży są: lęk przed złą oceną czy karą, wpływ nauczyciela i rodziców, ambicja (pragnienie zaimponowania kolegom i nauczycielom), ciekawość świata i zainteresowanie daną dziedziną wiedzy, przekonanie o praktycznej przydatności wiedzy lub jej części. Pozytywna motywacja do uczenia się sprzyja procesowi zdobywania wiedzy. Jeśli uczymy się z własnej woli chętnie rozwiązujemy zadania, lepiej rozumie to czego się uczy i łatwiej zapamiętujemy istotne informacje.

Równie ważna jak motywacja jest koncentracja. Skupiona uwaga pomaga szybciej zapamiętywać. W czasie nauki dziecko nie powinno bawić się, oglądać telewizji, przeglądać czasopism. Należy zadbać o stałe miejsce do pracy, te same godziny w czasie których w mieszkaniu powinno być cicho. Zasady tej należy przestrzegać z żelazną konsekwencją aż do ukończenia szkoły średniej.

Do czynników, które negatywnie wpływają na koncentrację uwagi zaliczamy min. Złe oświetlenie, nieodpowiednia temperatura, hałas, a także złe samopoczucie, zmęczenie, nieodpowiednio zaplanowany czas nauki.

Przed przystąpieniem do pracy – uczenia się dziecko powinno wykonać pewne czynności wstępne, a więc przewietrzyć pokój, przygotować stół, potrzebne książki i przybory, przejrzeć tygodniowy plan lekcji i ustalić bieżący plan pracy. Na początek powinny wysunąć się przedmioty, które sprawiają większą trudność. Bardzo ważne podczas uczenia się są przerwy. Narastające zmęczenie zmniejsza koncentrację dziecka. Przerwy pozwalają na uporządkowanie przeczytanych informacji i powiązanie ich w logiczną całość. Zwracajmy uwagę na uczenie się “od ogółu do szczegółu”. Na początku dziecko powinno zapoznać się z treścią całości a dopiero potem skupić się na szczegółach. Jeżeli np. uczy się z historii chrztu Polski to nie powinno rozpocząć nauki od zapamiętania jego daty.

Należy pamiętać o konieczności powtórki podczas nauki. Wszyscy najwięcej zapominamy bezpośrednio po uczeniu. Dlatego należy uzmysłowić dziecku że uczenie się przed samą klasówką nie daje pożądanych rezultatów. oczekiwanych zarówno przez dziecko, rodziców, nauczyciela. Po upływie 1 godziny powinna nastąpić pierwsza 5-cio minutowa powtórka. Po 24 godzinach – druga. Po siedmiu dniach ponownie należy przeglądnąć materiał dzięki czemu utrwalamy go na 1 miesiąc. Dopiero po upływie 1 miesiąca zdobyta wiedza zostaje dołączona do pamięci trwałej.

Zwracajmy dziecku uwagę na prawidłowości związane z zapamiętywaniem: najlepiej pamięta się początek i koniec a najgorzej środek materiału. Dlatego też należy zwiększać ilość powtórzeń tej właśnie partii materiału. Uczymy dziecko odwoływać się do tego, co już wie np. jeśli rozpoczyna naukę o ssakach, to należy mu uświadomić, że posiada już wiadomości o tych zwierzętach – kot, pies, które dziecko doskonale zna, to ssaki.

Chcąc pamiętać nowe terminy w określonej kolejności może ułożyć historyjkę albo rymowankę. Pomocne jest również tworzenie akronimów – słów (posiadających lub pozbawionych sensu), których poszczególne litery stanowią pierwsze litery kolejnych terminów do zapamiętania. Można też stosować metodę początkowych liter, która polega na tym, że uczeń wymyśla zdanie, w którym pierwsze litery kolejnych słów odpowiadają pierwszym literom terminów do zapamiętania. Innym sposobem na zapamiętywanie różnych wyliczeń jest rysowanie tego, co trzeba zapamiętać.

W procesie uczenia się ważną rolę odgrywa samokontrola wykonywanej pracy. Chodzi o to, aby samo dziecko odkryło swoje błędy, samo je naprawiło. Po napisaniu wypracowania na dany temat dziecko powinno je w całości przeczytać, rozważyć czy odpowiada ono tematowi, przeprowadzić analizę rzeczową i językową. Nasuwające się zastrzeżenia dziecko powinno skontrolować za pomocą podręcznika, słownika, encyklopedii oraz dokonując poprawek. Samokontrolę można stosować także we współpracy z koleżankami i kolegami z klasy. Będzie to polegało wówczas na wzajemnym przepytywaniu się np. przed klasówką. Uczeń może przekonać się jak jest przygotowany w stosunku do innych, a także wyjaśnić to czego jeszcze nie rozumie.

Wydzielanie, porządkowanie i przygotowanie na następny dzień potrzebnych książek, zeszytów, przyborów szkolnych stanowi niezbędny, końcowy etap pracy domowej.

Sprawą niezmiernie ważną jest wytworzenie przez rodziców w domu atmosfery poszanowania nauki i wykształcenia. Przekonania dziecka, że nauka to bogactwo, którego nikt mu nie zabierze. Ważne jest aby rodzice pozostawali w ciągłym, stałym kontakcie z nauczycielami.

Pomoc nie powinna być wyręczaniem w młodszym wieku i zdejmowaniem obowiązków w starszym. Nie powinna, w żadnym momencie zastąpić aktywności dziecka, gdyż tylko aktywność własna rozwija, usamodzielnia i sprawia, że dziecko dojrzewa nie tylko fizycznie, ale także psychicznie. Zbyt duża pomoc dziecku opóźnia jego samodzielność, zdejmuje z niego odpowiedzialność i nie dyscyplinuje do samodzielnej pracy. Pomoc dziecku to nie robienie czegoś za dziecko, ale zawsze z dzieckiem. Przyzwyczajanie go, wyręczanie w szkolnych obowiązkach sprawi, że straci wiarę w siebie, obniży motywację do pracy i będzie myślało wyłącznie jak osiągnąć dobrą ocenę jak najmniejszym kosztem.

Duża pomoc ze strony rodziców sprawia, że dziecko nabiera podobnych oczekiwań wobec innych. Uważa, że wszyscy powinni mu pomagać a samo nie poczuwa się do żadnych bezinteresownych zachowań. Sprzyja to kształtowaniu postaw egocentrycznych.


Opracowała
Ewa Stec

Literatura:
Suchodolski B., Pedagogika. PWN Warszawa. 1985.
Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza. PWN Warszawa. 1986.
Kotłowski J., Problemy wychowania w rodzinie, Warszawa 1966.
Polak W., Organizacja pracy domowej ucznia, Warszawa 1965.
Szurek J., Jak pomagać dzieciom w nauce, Warszawa 1956.